Śródziemie Wiki
Advertisement

Słownik quenyi – słownik zawierający listę słów oraz zasady wymowy quenyi – jednego z elfickich języków uznawanego za szlachetny.

Wymowa[]

Oprócz normalnych samogłosek istnieją samogłoski długie zapisywane z akcentem á, é. Samogłoski z kropeczkami ä, ë, wymawiamy normalnie (zostały wprowadzone ze względu na Anglików, którzy skracają samogłoski na końcu słów lub stosują dyftongi). Samogłoski podwójne krótkie bez znaków łączy się np. oi wymawia się jak oj, a ou jak .

Litera c zawsze czytana jest jak k. Litera h w zbitkach jest niema oprócz th, które wymawiane jest jak w angielskim think. Nieme h jest także w hl i hr (początkowo wymawiano je jak l i r bezdźwięczne, szeptane). Litera w jest czytana jak ł, w przypadku hw można ją poprzedzić krótkim przydechem. Zbitka hy czytana jest miękko jak chi. Qu czytamy jak . Litera ñ jest wymawiana jak normalne n, zachowując pisownię archaiczną czytaną dawniej tylnojęzykowo (jak ng). Taki dźwięk czyta się dalej w nc, ng, nq. Jeśli jednak ng jest w środku wyrazu, trzeba czytać wyraźnie oddzielnie. V czytamy jak w.

Akcent słów dłuższych stawia się zazwyczaj na drugiej sylabie od końca, chyba że jest to pojedyncza samogłoska krótka z pojedynczą spółgłoską, wtedy akcent przechodzi na trzecią od końca (np. vestalë). Samogłoski podwójne traktuje się jak jedną długa. Szybka mowa uznawana jest przez elfów za wybitną.

Spis słów[]

A[]

  • á (wariant a), partykuła rozkazująca; łączy się z formą czasownika podobną do bezokolicznika (np. á carë! "zrób!")
  • aelin, rzecz. "staw, jezioro"
  • aina, przym. "święty"
  • airita-, czas. "święcić" (czas przeszły airitánë)
  • aiwë, rzecz. "ptak" (oznacza przede wszystkim małe ptaki)
  • alassë, rzecz. "radość"
  • alcar, rzecz. "chwała"
  • alda, rzecz. "drzewo"
  • Aldúya, rzecz. "czwarty dzień tygodnia" (później w Númenorze Aldëa)
  • alta, przym. "wielki" ("duży", odnosi się tylko do wielkości fizycznej)
  • alya, przym. "bogaty"
  • Ambar, rzecz. "świat" (najwyraźniej traktowany jako nazwa własna)
  • ambo, rzecz. "wzgórze"
  • an, spój. i przyim. "dla, gdyż" (w tym kursie tylko w drugim znaczeniu)
  • an-, przedrostek stopnia najwyższego
  • Anar, rzecz. "Słońce" (najwyraźniej traktowane jako nazwa własna)
  • Anarya, rzecz. "drugi dzień tygodnia"
  • ando, rzecz. "brama"
  • ango (angu-), rzecz. "wąż"
  • anna, rzecz. "dar"
  • anta- czas. "dawać", nieregularny czas przeszły ánë (chociaż regularna forma antanë być może jest również dozwolona)
  • anto, rzecz. "usta"
  • anwa, przym. "rzeczywisty, konkretny, właściwy"
  • apa, przyim. "po"
  • ar, spój. "i"
  • aran, rzecz. "król"
  • arwa, przym. "posiadający", "kontrolujący", "mający", łączy się z dopełniaczem
  • Atan, rzecz. "Człowiek
  • atta, licz. główny "dwa"; attëa, licz. porządkowy "drugi" (zastępujące wcześniejsze tatya, atya)
  • aurë, rzecz. "dzień" (okres światła słonecznego, nie 24-godzinna doba)
  • auta- "opuścić, odejść, przemijać", czas przeszły oantë, a perfekt oantië, jeśli chodzi o fizyczne opuszczenie jednego miejsca i przejście do innego, ale czas przeszły vánë i perfekt avánier przy znikaniu albo umieraniu.
  • Auta i lomë - Przemija noc! (okrzyk w bitwie Nirnaeth Arnoediad)
  • áva "nie!", partykuła rozkazująca á + przeczenie -va; forma áva łączy się z formą czasownika podobną do bezokolicznika i oznacza rozkaz przeczący (np. áva carë "nie rób [tego]!"

C[]

  • cainen, licz. główny "dziesięć"
  • caita-, czas. "leżeć"
  • cala, rzecz. "światło"
  • calima, przym. "jasny"
  • canta, licz. główny "cztery"; cantëa, licz. porządkowy "czwarty"
  • cap-, czas. "skakać"
  • car-, czas. "robić"
  • carnë, przym. "czerwony" (również forma czasu przeszłego czasownika car-)
  • cen- czas. "widzieć"
  • cenda-, czas. "czytać"
  • Cermië, rzecz."lipiec"
  • cilya, rzecz. "rozpadlina, wąwóz"
  • cirya, rzecz. "statek"
  • coa, rzecz. "dom"
  • coirë, rzecz. "przedwiośnie" (jako pora roku)

E[]

  • ëa, czas. "jest" = "istnieje", czas przeszły engë, czas przyszły być może euva
  • Earenya, rzecz. "szósty dzień tygodnia" (tylko w Númenorze; siódmy dzień w tygodniu nazywał się tam Valanya)
  • ehtë (być może z rdzeniem ehti-), rzecz. "włócznia"
  • Elda, rzecz. "Elf"
  • elen, rzecz. "gwiazda" 
  • Elenya, rzecz. "pierwszy dzień tygodnia" 
  • elmë, zaim. emfatyczny "my", wyłączny. (Forma elmë nie jest potwierdzona w opublikowanych materiałach, lecz wywiedziona od odpowiadającej końcówki -lmë. Potwierdzony zaimek emfatyczny dla wyłącznego "my" brzmi emmë, lecz zawierające go teksty zostały napisane zanim Tolkien zmienił zdanie w sprawie tej końcówki z -mmë to -lmë.)
  • elyë, zaim. emfatyczny. "ty"
  • elvë, zaim. emfatyczny. "my", włączny. (Forma elvë nie jest potwierdzona w opublikowanych materiałach, lecz wywiedziona od odpowiadającej końcówki -lvë.)
  • en, przysł. "chwała"
  • engë, patrz ëa
  • engwë, rzecz. "rzecz"
  • enquë, licz. główny "sześć"; enquëa, licz. porządkowy "szósty"
  • enquië, rzecz. "tydzień" (u Eldarów miał sześć dni)
  • enta, zaim. wskazujący "tamten [ów]" (w odniesieniu do jakiegoś przyszłego momentu)
  • envinyata-, czas. "odnawiać"
  • equë, czas. "mówi, powiedział(a)" (bezczasowy czasownik wprowadzający cytaty)
  • et, przyim. "poza, naprzód" (w połączeniu z ablativusem: "na zewnątrz")
  • euva, patrz ëa

F[]

  • farya-, czas. "wystarczać", czas przeszły farnë
  • fëa-, rzecz. "duch, dusza"
  • fir-, czas. "umierać, wygasać"
  • firin, przym. "martwy" (nie mylić z firin "umieram", 1. osobą aorystu czasownika fir-)
  • Formen, rzecz. "północ" (strona świata, najwyraźniej traktowana jako nazwa własna)
  • forya, przym. "prawy" (kierunek)

H[]

  • haira, przym. "daleki, odległy"
  • halla, przym. "wysoki"
  • haranyë, rzecz. "wiek" (w znaczeniu ,,sto lat")
  • harma, rzecz. "skarb"
  • harna-, czas. "ranić"
  • harya-, czas. "posiadać, mieć"
  • hen (hend-), rzecz. "oko"
  • heru, rzecz. "władca"
  • hir-, czas. "znajdować"
  • Hísimë, rzecz. "listopad"
  • hlar-, czas. "słyszeć"
  • hosta-, czas. "zbierać, gromadzić"
  • hrávë, rzecz. "ciało (substancja)"
  • hrívë, rzecz. "zima"
  • hroa, rzecz. "ciało"
  • Hyarmen, rzecz. "południe" (strona świata, najwyraźniej traktowane jako nazwa własna)
  • hyarya, przym. "lewy"

I[]

  • i, 1) rodzajnik określony (ang. "the"); 2) zaim. względny "który"
  • ilya, rzecz./przym. "wszystko, każdy". Przed rzeczownikiem w lp oznacza "każdy", np. ilya Elda "każdy elf", natomiast występujące samo znaczy raczej "wszystko". Przed rzeczownikiem w lm ilya oznacza również "wszystkie"; w tym przypadku odmienia się jak przymiotnik, przyjmując formę ilyë, lm. ilyë tier "wszystkie ścieżki" (Namárië)
  • imbë, przyim. "pomiędzy"
  • inyë, zaim. emfatyczny "ja"
  • írë, spój. "kiedy" (nie partykuła pytająca)
  • Isil, rzecz. "księżyc" (najwyraźniej traktowany jak nazwa własna)
  • Isilya, rzecz. "trzeci dzień tygodnia"
  • ista-, czas. "wiedzieć", nieregularny czas przeszły sintë. Przed bezokolicznikiem czasownik ten może być używany jako "umieć"

K[]

  • kaime, "mieszkanie", "dom"
  • kasientule, "z nałożonym hełmem"
  • kaune, "grób"
  • kaure, "strach"
  • koite, "coś żywego", "zwierzę", "stworzenie"
  • kulusta, "złota moneta"

L[]

  • lá, 1) przeczenie "nie", 2) przyim. "poza", używany również w porównaniach
  • lairë, rzecz. "lato"
  • laita-, czas. "błogosławić, chwalić"
  • lala-, czas. "śmiać się"
  • laman (lamn-), rzecz. "zwierzę" (forma rdzenia może również brzmieć po prostu laman-)
  • lambë "język" ("mowa"; "język" jako część ciała to lamba)
  • lanta-, czas. "upadać, spadać"
  • lasse - rzeczownik, liść
  • le, zaim. niezależny "wy", prawdopodobnie w tej samej formie używany jako dopełnienie (w niektórych wersjach quenyi le stanowi zarówno pojedyncze "ty", jak i mnogie "wy", ale Tolkien mógł wprowadzić też lye jako osobną formę pojedynczą, pozostawiając le jedynie w formie mnogiej.) 
  • lelya-, czas. "iść, podążać, podróżować", nieregularny czas przeszły lendë, perfekt [e]lendië
  • lempë, licz. główny "pięć"; lempëa, licz. porządkowy "piąty"
  • lendë, forma czasu przeszłego od lelya
  • lerta-, czas. "móc" w znaczeniu "mieć pozwolenie"
  • lerya-, czas. "uwolnić, puścić"
  • lië, rzecz. "lud" (grupa etniczna lub rasa)
  • limpë, rzecz. "wino" (według wczesnego legendarium sekretny napój elfów zwany "napojem Valarów")
  • linda-, czas. "śpiewać"
  • linta, przym. "szybki" (potwierdzony tylko w formie mnogiej: lintë)
  • loëndë, rzecz. "środkowy dzień roku" (w Kalendarzu Królów i Kalendarzu Namiestników)
  • lómë (lómi-), rzecz. "noc"
  • Lótessë, rzecz. "maj"

M[]

  • ma, potencjalna partykuła pytająca
  • má, rzecz. "dłoń"
  • macil, rzecz. "miecz"
  • mahta-, czas. "walczyć"
  • mal, spój. "ale"
  • mallë, rzecz. "droga, ulica"
  • malta, rzecz. "złoto"
  • man, zaim. pytający "kto?"
  • mana, zaim. pytający "co?" (według jednej interpretacji zdania, w którym się pojawia)
  • manen, zaim. pytający "jak?"
  • mapa-, czas. "chwytać, łapać"
  • mar-, czas. "mieszkać"; "żyć" gdzieś w znaczeniu zamieszkiwania
  • mára, przym. "dobry" (w znaczeniu "użyteczny", nie jako ocena moralna)
  • mat-, czas. "jeść"
  • me, zaim. niezależny "my" (wyłączny, por. końcówkę -lmë), prawdopodobnie ta sama forma używana jest jako dopełnienie "nas". Często występuje z końcówkami przypadków (np. celownik men "nam").
  • mel-, czas. "kochać" (jak przyjaciel)
  • Menel, rzecz. "firmament, niebo, niebiosa" (najwyraźniej traktowane jako nazwa własna)
  • Memelya, rzecz. "piąty dzień tygodnia"
  • menta-, czas. "wysyłać"
  • mer-, czas. "życzyć sobie, chcieć"
  • mettarë, rzecz. "ostatni dzień roku" (w Kalendarzu Królów i Kalendarzu Namiestników)
  • metya-, czas. "zakończyć (coś)"
  • mindon, rzecz. "(wielka) wieża"
  • minë, licz. główny "jeden"; minya, licz. porządkowy "pierwszy"
  • minquë, licz. główny "jedenaście"
  • minya, licz. porządkowy "pierwszy" (por. minë)
  • mir, przyim. "do (wnętrza)"
  • mól, rzecz. "niewolnik"
  • morë, przym. "czarny"
  • mornië, rzecz. "ciemność"
  • muilë, rzecz. "tajność"

N[]

  • ná, czas. "jest" (nar "są"), czas przyszły nauva "będzie"; patrz również né.
  • namárië, "żegnaj", "bądź zdrów" (zob. Namárië)
  • namba, rzecz. "młot"
  • Nárië, rzecz."czerwiec"
  • Narquelië, rzecz. "październik"
  • Narvinyë, rzecz. "styczeń"
  • Nauco, rzecz. "krasnolud"
  • nauva, patrz ná
  • né, sugerowana forma przeszła ná "jest", zatem "był"
  • nehte, przym. "wąski"
  • neldë, liczebnik główny "trzy"; nelya (później również neldëa), licz. porządkowy "trzeci"
  • Nénimë, rzecz. "luty"
  • nér (ner-), rzecz. "mężczyzna" (osobnik męski rasy rozumnej)
  • nertë, licz. główny "dziewięć"; nertëa, licz. porządkowy "dziewiąty"
  • ni, zaim. niezależny "ja", często występujący z końcówkami przypadków (np. celownik nin "mi"). Forma dopełnieniowa nye "mnie"
  • nilmë, rzecz. "przyjaźń"
  • ninquë, przym. "biały"
  • nís (niss-) "kobieta" (osobnik żeński rasy rozumnej)
  • noa, rzecz. "pomysł, idea"
  • nómë, rzecz. "miejsce"
  • nórë, rzecz. "kraj" (związany z konkretnym ludem)
  • nu, przyim. "pod"
  • nulda, przym. "tajny"
  • Númen, rzecz. "zachód" (strona świata, najwyraźniej traktowany jako nazwa własna)
  • núra, przym. "głęboki"
  • nurta-, czas. "kryć"
  • nye, zaimek w dopełnieniu. "mnie" (por. ni)

O[]

  • oantë, oantië, formy czasu przeszłego i perfektu od auta
  • ohtar, rzecz. "wojownik"
  • óla-, czas. bezosobowy "śnić się"
  • ondo, rzecz. "kamień" (jako materiał lub przedmiot)
  • or- (także ora-), czas. bezosobowy "skłaniać, pobudzać" (używany z celownikiem by wyrazić "[ktoś] jest skłaniany [do zrobienia czegoś]").
  • or, przyim. "nad, ponad"
  • oron (oront-), rzecz. "góra"
  • orta-, czas. "wznosić się", również jako czasownik przechodni: "wznosić, podnosić"
  • osto, rzecz. "(ufortyfikowane) miasto" (to słowo może oznaczać również fortecę)
  • otso, licz. główny "siedem"; otsëa, licz. porządkowy "siódmy"

Q[]

  • qalma, przym. "śmiertelny"
  • quellë, rzecz. "szaruga" (jako pora roku)
  • queluma, "źródło", "coś oryginalnego"
  • quimea, przym. "kobiecy"

P[]

  • palu-, czas. "rozciągać się"
  • parma, rzecz. "książka"
  • pé, rzecz. "warga", mianownik liczby podwójnej peu
  • pella, postpozycja "poza"
  • pol- "być (fizycznie) zdolnym do czegoś", normalnie tłumaczone jako "móc" (jeśli chodzi o zdolność fizyczną: nie "móc" w znaczeniu "mieć pozwolenie", co brzmiałoby raczej lerta-)
  • polda, przym. "(fizycznie) silny, krzepki"
  • pusta-, czas. "kończyć (się)"
  • quainëa, licz. porządkowy "dziesiąty" (według pewnego późnego źródła; sugeruje inne słowo niż cainen jako liczebnik "dziesięć")
  • quen, zaim. nieokreślony "ktoś"
  • quet-, czas. "mówić"

R[]

  • rá (ráv-), rzecz. "lew"
  • rac-, czas. "łamać"
  • ramba, rzecz. "mur"
  • ranco (rancu-), rzecz. "ręka"
  • rassë "róg" (szczególnie żyjącego zwierzęcia, ale używany również w odniesieniu do gór)
  • rasta, licz. główny "dwanaście" (stworzony na podstawie rdzenia RÁSAT, który został podany osobno, bez jakichkolwiek form pochodnych)
  • rimba, przym. "liczny" (w tym kursie tłumaczony "wiele", gdy pojawia się w formie mnogiej rimbë w połączeniu z rzeczownikiem w liczbie mnogiej)
  • Ringarë, rzecz. "grudzień"
  • rist, rzecz. "rąbać", "ciąć"
  • rocco, rzecz. "koń" (szybki koń wierzchowy)
  • roita-, czas. "ścigać"
  • Rómen, rzecz. "wschód" (strona świata, najwyraźniej traktowana jako nazwa własna)
  • roquen, rzecz. "rycerz"
  • ruc- czas. "czuć strach lub przerażenie", również stosowane jako "bać się" i wtedy używane w zwrocie "od" obiektu wypełniającego strachem (prawdopodobnie znaczy to, że dopełnienie powinno występować w ablativusie)
  • ruhta-, czas. "przerażać, straszyć"

S[]

  • sa, partykuła "że" wprowadzająca zdania podrzędne (według nieco wątpliwego źródła)
  • saila, przym. "mądry"
  • sambë, rzecz. "pokój, pomieszczenie"
  • sangwa, rzecz. "trucizna"
  • sar (sard-), rzecz. "(mały) kamień"
  • seldo, prawdopodobnie rzecz. "chłopiec" (Tolkien nie podał tu dokładnego tłumaczenia, lecz słowo to cytowane jest przy dyskusji nad quenejskimi słowami oznaczającymi "dziecko", a seldo zdaje się być formą męską)
  • seler (sell-), rzecz. "siostra"
  • sérë, rzecz. "pokój" (w znaczeniu "brak wojny")
  • sil-, czas. "świecić" (białym lub srebrnym światłem)
  • sina, zaim. wskazujący "ten"
  • sinomë, przysł. "w tym miejscu" lub prosto "tutaj"
  • sírë, rzecz. "rzeka"
  • suc-, czas. "pić"
  • Súlimë, rzecz. "marzec"

T[]

  • ta, zaim. niezależny "to" albo "tamto" prawdopodobnie w tej samej formie używany jako dopełnienie; allativus tanna może być używany jako "w tamtym kierunku" (w innej wersji quenyi ta oznacza "one, ich" w odniesieniu do rzeczy nieożywionych. Porównaj z te.)
  • talan (talam-), rzecz. "podłoga"
  • tana, zaim. wskazujący "tamto"
  • tári, rzecz. "królowa"
  • tasar, rzecz. "wierzba"
  • tatya, (archaiczny) licz. porządkowy "drugi" (w pewnym późniejszym źródle Tolkien napisał, że elfowie zastąpili w końcu tatya słowem attëa, por. atta "dwa")
  • taura, przym. "potężny"
  • te, zaim. niezależny "ich" (według jednego źródła odnosi się tylko do osób; porównaj z ta).
  • tec-, czas. ""pisać
  • telda, przym. "ostatni"
  • tenna, przyim. "aż, dopóki"
  • ter, przyim. "przez"
  • tindómë, rzecz. "brzask, jutrzenka"
  • tir-, czas. "obserwować, pilnować"
  • tiuca, przym. "gruby"
  • tolto, licz. główny "osiem"; toltëa, licz. porządkowy "ósmy"
  • toron (torn-), rzecz. "brat"
  • tuilë, rzecz. "wiosna"
  • tul-, czas. "przychodzić"
  • tulta-, czas. "przyzywać"
  • tur-, czas. "kierować, kontrolować, dzierżyć"
  • tye, zaim. niezależny w dopełnieniu "ty", "ciebie" (forma zażyła)

U[]

  • ú, przyim. "bez" (zazwyczaj łączy się z dopełniaczem)
  • ulya-, czas. "lać (się)" (czas przeszły przechodni ulyanë, nieprzechodni ullë)
  • um-, czas. przeczący "nie robić" albo "nie być", czas przeszły úmë, czas przyszły úva
  • úmëa, przym. "zły"
  • undómë, rzecz. "zmierzch, zmrok"
  • urco (urcu-), rzecz. "straszydło" (w świecie Tolkiena również "ork")
  • Urimë, rzecz. "sierpień"
  • úva, czas przyszły czasownika przeczącego (patrz um-)

V[]

  • Valanya, rzecz. "szósty dzień tygodnia" (inna nazwa tego dnia to Tárion)
  • vánë, czas przeszły od auta
  • vanwa nazywany jest "imiesłowem biernym" od auta-, lecz jest tak nieregularny, że równie dobrze można go traktować jako niezależny przymiotnik; oznacza "miniony, przeszły"
  • vanya, przym. "piękny, ładny"
  • varya-, czas. "chronić"
  • ve, przyim. "jak"
  • vendë, rzecz. "panna"
  • veru, rzecz. w liczbie podwójnej "(żonata) para, mąż i żona, małżonkowie" 
  • verya-, czas. "odważyć się" 
  • Víressë, rzecz. "kwiecień" 
  • Voronwë, rzecz. "lojalność" 

Y[]

  • ya, zaim. względny "który", często otrzymuje końcówki przypadków; jako zaimek względny wymienny z i 
  • yá, postpozycja (?) "(ileś czasu) temu" (polski odpowiednik jest w każdym razie postpozycją) 
  • yal, rzecz. "wezwanie" 
  • yána, rzecz. "święte miejsce, sanktuarium" 
  • yana, zaim. wskazujący "tamten"/"poprzedni" (w odniesieniu do jakiegoś przeszłego czasu) 
  • Yavannië, rzecz. "wrzesień" 
  • yavië, rzecz. "jesień" 
  • yén, rzecz. "rok"(w Valinorze) 
  • yestarë, rzecz. "pierwszy dzień roku" (w Kalendarzu Królów i Kalendarzu Namiestników) 
  • yondo, rzecz. "syn" 
  • yulma, rzecz. "puchar" 
Advertisement